Bu yazımızda hamile işçilerin ve eşlerinin doğum öncesindeki ve sonrasındaki haklarını yirmi soru başlığında ayrıntılı şekilde inceledik.
1. Hamile Olduğumu İşverene Bildirmeli Miyim?
Evet. Konu ile ilgili yönetmelikte açıkça çalışanların gebelik halinde işvereni bilgilendirmesi gerektiği belirtilmiştir. Hamileliğin öğrenilmesi halinde iş sözleşmesinin feshedileceği korkusu ile gebelik halini gizlemek işçinin lehine değil aleyhine bir durum oluşturabilir. Pek çok konuda olduğu gibi burada da bildirimin yazılı şekilde yapılması ispat açısından kolaylık sağlayacaktır.
2. Hamilelik Döneminde Düzenli Olarak Kontrole Gitmem Gerekiyor. Bunun İçin İzin Alabilir Miyim?
Evet. Bu hak hem uluslararası anlaşmalar hem de yasalarımız ile güvence altına alınmıştır. İşveren periyodik kontrollere izin vermek zorundadır.
3. Ne Sıklıkla Kontrole Gidebilirim?
Her hamilelik birbirinden farklıdır. Bu nedenle hamile işçinin ve bebeğin sağlığı için ne sıklıkla kontrol yapılması gerekiyorsa kendisine o kadar izin verilir. Yeter ki doktor raporuna “periyodik hamilelik kontrolü” yazılsın. Genelde ayda bir şeklinde yapılan kontrollerin bir üst sınırı yoktur. Buna doktor karar verecektir.
4. Kaçıncı Kontrolden İtibaren Ücret Kesintisi Yapılır?
Hamilelik boyunca gidilen kontrollerin sıklığı ne olursa olsun işçiden ücret kesintisi yapılamaz. Bu izinler yasal olarak ücretli izindir. Ayrıca bu izinler işçinin yıllık izninden de düşülemez.
5. Hamileyken Çalışma Şartlarımda Değişiklik Olur Mu?
Gebe çalışanlar gece çalışmasına zorlanamayacakları gibi günde 7,5 saati geçecek şekilde de çalıştırılamazlar. İş yerinde çalışanın veya çocuğun sağlığını olumsuz etkileyecek etkenler (örneğin kimyasal maddelerin olduğu bölgeler) varsa kadın çalışan başka çalışma alanlarına kaydırılır veya çalışma saatleri bu riskten etkilenmeyecek şekilde düzenlenir.
6. Doktorum Ağır İşlerde Çalışmamam Gerektiğini Söyledi. İşveren Bunu Dikkate Almalı Mı?
Evet. Sağlık raporu ile gerekli görülürse işçi daha hafif işlerde çalıştırılır. Örneğin bir öğretmen “Nöbet tutamaz” şeklinde sağlık raporu alırsa bu öğretmene nöbet tutturulamayacağı gibi bu nedenle maaş kesintisi de yapılamaz. Ancak iş yerinde işçinin aktarılabileceği daha hafif hiçbir iş yoksa çalışanın da isteği üzerine bu süre boyunca ücretsiz izin verilir.
7. Doğum İznim Ne Zaman Başlar?
Doğum izni hamilelikten sekiz hafta önce, yani hamileliğin 32.haftasında başlar. Çoğul gebelik olması durumunda bu izin doğumdan 10 hafta önce, yani hamileliğin 30.haftasında başlar.
Kadın işçi isterse, sağlık durumunun uygun olduğuna ilişkin doktor onayı alarak hamileliğinin 37.haftasına kadar (yani doğumdan üç hafta öncesine kadar) çalışmaya devam edebilir. Bu durumda kullanılmayan izinler doğumdan sonra kullanılır.
8. Erken Doğum Yaptım, Doğum Öncesi İzinlerim Ne Olacak?
Erken doğum halinde doğumdan önce kullanılmayan izinler doğumdan sonra kullanılacak izinlere eklenir. Örneğin 32. haftada doğum iznine ayrılan işçi 38.haftada doğum yaparsa iki haftalık izni yanmayacak, doğumdan sonra kullanılacaktır.
9. Doğum İznim Ne Zaman Biter?
Doğum izni, doğumun üzerinden sekiz hafta geçmesi ile biter. Ancak doğumdan önce kullanılmayan bir izin varsa (örneğin anne, doktor raporu alarak 37. haftaya kadar çalışmışsa veya erken doğum yapmışsa) bu süreler doğumdan sonra kullanılacak süreye eklenir.
- Üç Durumu Örnekle Açıklayalım
1 – Gebe işçi 32. haftada yasal olarak izne ayrılır ve 40.haftada doğum yapar. Doğumdan itibaren sekiz hafta daha iznini kullanarak işe döner. Olağan doğum izni süresi bu şekildedir.
2 – Gebe işçi doktor onayı alarak 37. haftaya kadar çalışır ve 37. haftada izne ayrılır. Üç hafta izin yaparak 40.haftada doğum yapar ve doğumdan önce artırdığı beş haftayı da ekleyerek doğumdan sonra toplam 13 hafta izin yapar. Yani 16 haftalık izninin 3 haftasını doğumdan önce, 13 haftasını doğumdan sonra kullanır.
3 – Gebe işçi 32.haftada yasal olarak izne ayrılır fakat doğum 38.haftada gerçekleşir. İşçi doğumdan önce ancak altı hafta izin kullanabildiğinden toplam 16 haftalık izin süresinin kalan on haftasını doğumdan sonra kullanır.
10. Doğumdan Önce En Fazla Ne Zamana Kadar Çalışabilirim?
Doğumdan önce 32. haftadan itibaren çalışmaya devam edebilmek için doktor onayı gerekmektedir. Doktor hamilenin durumuna ve çalışma şartlarına bakarak çalışmaya devam etmesinin risk oluşturup oluşturmadığını inceler ve sonuçlara göre çalışmasına onay verebilir. Doktor izni ile ancak 37. haftaya kadar çalışılabilir. 37 haftalık hamile kadın hiçbir halde işe devam edemez, çalıştırılamaz.
11. Doğum İznimde Maaş Almaya Devam Edecek Miyim?
Hayır. Şirketlerin doğum iznine ayrılan çalışana maaş ödeme zorunluluğu yoktur. Çalışanlar bu 16 haftalık ücretlerini SGK’ya yapacakları başvuru neticesinde SGK’dan alırlar. Uygulamada şirketlerin maaş ödemeye devam edip işçinin SGK’dan aldıkları ücreti talep ettikleri görülse de bu işverenin iyi niyetli bir uygulaması olup zorunluluk teşkil etmez.
12. Doğum İznimi Uzatmam Mümkün Mü?
Bazı anneler doğumdan sonra sekiz haftalık izinleri bitmesine rağmen çocukları ile bir süre daha ilgilenmek isteyebilirler. Bu halde işverene yapacakları başvuru ile altı ay daha ücretsiz izin almak annenin yasal hakkıdır. İşveren bu izni vermek zorundadır. Bu süreçte işçiye maaş ödenmeyeceği gibi, bu süreler yıllık izin hesabında da dikkate alınmazlar.
13. Doğumdan Sonra Yarı Zamanlı Çalışmam Mümkün Mü?
Evet. Doğumdan sonra izin süresi biten anne yarı zamanlı çalışmayı talep edebilir. Bu işçiye birinci doğumda 60, ikinci doğumda 120, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar izin verilir. Yarı zamanlı çalışan işçi ayrıca süt izni kullanamaz.
14. Bu Süreler Sağlık Nedenleri İle Artırılabilir Mi?
Doğumdan önce veya sonra hekim raporu ile uygun görülmesi halinde anneye verilecek ücretsiz izin süreleri artırılabilir.
15. Süt İzni Nedir?
Doğum izni biten anne işe döndükten sonra çocuğu bir yaşına gelene kadar süt izni kullanır. Süt izni günde 1,5 saattir. Anne bu iznini kaça bölerek ve günün hangi saatinde kullanacağını kendisi seçer. Anne iznini bölmeden işe 1,5 saat geç gitmeyi veya 1,5 saat erken çıkmayı da seçebilir. İşveren bu izni vermek zorundadır. Kullanılma şekline müdahale edemeyeceği gibi bu sürelerde maaş kesintisi de yapamaz.
16. Süt İzni Kullanılırken Maaş Kesintisi Yapılır Mı?
Süt izni ücretli veya ücretsiz bir izin değildir. Süt izni kullanılan süreler çalışma sürelerinden sayılır. Bunun bir sonucu olarak işçiden maaş kesintisi yapılamaz. Bu süre yıllık izin hesabında dikkate alınır. Bu süre çalışma sürelerinden sayıldığı için, annenin süt izni kullandığı sırada geçireceği kaza da (örneğin emzirme odasına giderken merdivenlerden düşmesi veya evine giderken trafik kazası geçirmesi) iş kazası sayılır.
17. Süt İzinlerimi Birleştirerek Kullanabilir Miyim?
Kanun açıkça süt izinlerinin günlük olarak kullanılacağını belirtmiştir. Bu izinlerin birleştirilerek toplu olarak kullanılması mümkün değildir. Zaten adından da anlaşıldığı gibi “süt izni” çocuğun emzirilmesi için verilir. Çocuğun her gün emzirilmesi gerektiğinden bu izinlerin birleştirilmesi iznin mantığına aykırıdır.
Ancak uygulamada iş yerlerinin uzaklığı ve trafik sorunu nedeni ile annelerin bu süre içerisinde eve dönüp çocuklarını besleyip işe dönmeleri de pek mümkün olmamaktadır. Bunun bir sonucu olarak özellikle büyük şehirlerde işçi-işveren süt izinlerinin birleştirilip topluca kullanılması konusunda anlaşmaktadırlar. Bu anlaşmanın önünde yasal bir engel olmamakla birlikte taraflar birbirini anlaşmaya zorlayamaz.
18. Süt İznimden Vazgeçip Bu Sürelerde Ek Ücret Alabilir Miyim?
Hayır. Süt izninden vazgeçilemez veya bu sürenin ücreti ödenerek süt izninin kullanılması engellenemez. İşverenin bu süreleri kullandırması ve kullanıldığını kayıt altına alması gerekir.
19. Doğum Yaptığımda Tazminatımı Alarak İstifa Edebilir Miyim?
Kadın işçiler tıpkı evlilikte olduğu gibi doğumda da iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedip edemeyeceklerini merak etmektedirler. Ancak doğum işçiye haklı fesih imkanı sağlamaz. İşverenin doğum yapan işçiye sağlaması gereken imkanları sağlamaması (örneğin süt izni kullandırmaması) haklı fesih nedeni teşkil edebilse de, sırf doğum yapmak işçiye fesih hakkı tanımaz.
20. Babaların İzni Yok Mu?
Eşi doğum yapan erkek işçilerin doğumdan itibaren beş günlük izin hakları vardır. Bu izin yasal olarak ücretli izindir. Maaş kesintisi yapılamaz.
KAYNAKÇA
1. Gebe Veya Emziren Kadinların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik
2. İş Kanunu